Büyüknefes: Yozgat’ın Saklı Tarih Hazinesi ve Tavium Antik Kenti
Geçtiğimiz hafta sonu, çocukluk arkadaşlarımla birlikte Yozgat merkeze bağlı Büyüknefes Köyü’nde bir gezi yapma fırsatı buldum. Tarihin derinliklerinden gelen zenginliklerle dolu bu köy, adeta saklı kalmış bir tarih hazinesi gibi. Her taşında, her kalıntısında geçmişin izleri var. Ancak ne yazık ki bu kıymetli mirasın hak ettiği ilgiyi görmediğini, bakımsız ve ihmal edilmiş olduğunu görmek beni çok üzdü. İnşallah bu yazım, ilgili resmî kurumları harekete geçirir ve Büyüknefes, Türkiye’nin en dikkat çeken turizm merkezlerinden biri hâline gelir.
Yaptığım literatür okumaları doğrultusunda, Büyüknefes’in tarihi ve kültürel zenginliğini aşağıda özetlemeye çalıştım. Umarım ilgiyle okur ve beğenirsiniz.
Büyüknefes Köyü ve çevresi, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve ilk yazılı kayıtlarda 640 yılında Yunanca kökenli “Távion” ismiyle anılmış; 1740 yılında ise Asurca kökenli bir isimle geçmiştir. Günümüzde ise 1928 yılından beri “Büyüknefes” adı kullanılmaktadır. Köyün hemen dışında yer alan Tavium Antik Kenti, antik Galatia ülkesinin üç başkentinden biri olarak büyük önem taşır.
M.Ö. 3. yüzyıldan 1. yüzyıla kadar Galatlar tarafından kurulmuş olan Tavium, İç Anadolu’nun önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmuştur. Hititler, Frigler, Roma ve Bizans gibi birçok medeniyetin izlerini taşıyan kentte, ne yazık ki kapsamlı kazı çalışmaları yapılmamıştır. Bölgedeki yüzey araştırmaları, 1997 yılından beri Avusturya Klagenfurt Üniversitesi’nden Prof. Karl Strobel liderliğinde sürdürülmüş; bu süreçte seramik parçaları, sütun kalıntıları, mezar taşları ve yazıtlar gibi birçok önemli buluntu ortaya çıkarılmıştır. Ancak şu an için bu çalışmaların hâlâ devam edip etmediğine dair güncel bir bilgiye ulaşamadım.
Prof. Strobel’in araştırmalarıyla bölgeye dair şu önemli medeniyet bilgileri ortaya çıkmıştır:
Frigler: Bölgedeki yerleşimlerde oval ve yuvarlak şekillendirilmemiş taşlar kullanmış; ancak bölgede fazla tutunamamış ve bıraktıkları tarihî izler sınırlı kalmıştır.
Hititler: Kayalara kutsal anlamlar yükleyip onları işlemiş; yerleşimlerini kayaların bulunduğu noktalara kurmuşlardır. Bölgede hâlâ Hititlere ait olduğu düşünülen çeşmeler bulunmaktadır.
Galatlar: Bölgenin en uzun süre hâkimiyeti altında kalan savaşçı bir topluluktur. Taş ve mermer işçiliğinde ustalaşmış; Helen yazılarını ve sembollerini kullanmışlardır. Boğa kafası, onlar için kutsal bir simgedir. Köyün merkezindeki çeşme ve açık hava müzesindeki birçok eser Galatlara aittir.
Tavium ve Büyüknefes, Kalkolitik Çağ’dan İslam Dönemi’ne kadar uzanan geniş bir zaman dilimine ait yerleşim izlerini barındırır. Bu da bölgenin sadece Yozgat’ın değil, Türkiye’nin de önemli kültür ve tarih miraslarından biri olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla bu alan, ulusal ve uluslararası düzeyde ses getirecek şekilde korunmalı, tanıtılmalı ve değerlendirilmelidir.
Büyüknefes Köyü’nde bulunan tarihî çeşmenin taş blokları ve üzerindeki Arapça kitabeler, geçmişin mimarî ve kültürel zenginliğinin somut örneklerindendir. Ancak ne yazık ki bu eserler, bakımsızlık nedeniyle hak ettiği ilgiyi görememektedir.
Bölgede tespit edilen 280’in üzerindeki höyük, antik yerleşim alanları, kaya oyukları ve tümülüsler; Büyüknefes ve Tavium’un adeta bir açık hava müzesine dönüşme potansiyelini gözler önüne sermektedir. Valilik ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün destekleriyle köy konağı çevresi koruma altına alınmış; antik eserler burada sergilenmeye başlanmıştır. Bu tür çalışmaların artarak devam etmesi, bölgenin turizm potansiyelini önemli ölçüde artıracaktır. Hatta köydeki bazı evlerin duvarlarında bile tarihî nitelikte taşlar görmek mümkündür.
Sonuç olarak, Büyüknefes ve Tavium; tarihimize, kültürümüze ve geçmişimize ışık tutan çok değerli miraslardır. Bu güzide beldenin korunması, restorasyonu ve tanıtımı için hem yerel yöneticilerin hem de bizlerin sahip çıkması şarttır. Umarım yakın zamanda Büyüknefes, hak ettiği ilgiyi görür ve hem Türkiye’den hem de dünyadan tarih ve kültür meraklılarının uğrak noktalarından biri hâline gelir.
Haber: Prof. Dr. Hamdi Temel
Kaynaklar:
Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi
Yozgat Müze Müdürlüğü Arşivi
Akarsu, Babür M., 2016. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, 1. Cilt, Yozgat, s. 75–80.
Erdoğan E., Temizel S., II. Uluslararası Bozok Sempozyumu "Yozgat'ın Turizm Potansiyeli ve Sorunları", Yozgat, Türkiye, 4–6 Haziran 2017.
