DENEME SÜRESİNDE İŞÇİ VE İŞVEREN HAKLARI
Ülkemizde çalışma hayatı, işçi ve işverene çeşitli hak ve yükümlükler veren 4857 sayılı İş Kanunu ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ile belirlenen kurallara göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin hedefi, işçi ve işverenin barış içinde çalışabilmeleri sağlayıp, iş ortamında oluşabilecek riskleri en aza indirerek, ülkemizin üretim ağının sağlıklı bir şekilde, kesintisiz devam etmesidir. Bugün ki yazımda çalışma hayatının en çok merek edilen hak ve yükümlülüklerinden biri olan “Deneme Süresi” hakkında işçi ve işveren tarafından bilinmesi gerekenlere değineceğim.
Deneme süresi iş kanunuyla belirlenmiş bir hak olup, işçi açısından iş ortamı ve çalışma şartlarının deneyimlenmesi, işveren açısından ise işçinin işe uyumluluğunun ölçülmesini amaçlayan bir süreçtir. Deneme süresi mevcut yasal mevzuata göre en fazla 2 ay olarak belirlenebilmektedir, eğer işyerinde toplu sözleşme yapılıyorsa bu süre 4 aya kadar da uzatılabilmektedir. Ancak deneme süresi her işe alımda mutlaka uygulanması gereken bir zorunluluk değildir.
-İşçinin işyerinde ilk defa işe başlamasında, işçi veya işveren tarafından deneme süresi uygulanası isteniliyorsa, 2 ayı geçmemek üzere (daha az olabilir) belirlenen deneme süresi, mutlaka yazılı iş sözleşmesi maddelerine eklenerek, taraflarca imza altına alınmalıdır.
-Yazılı iş sözleşmesiyle belirlenmiş deneme süresi içinde iş akdinin gerek işçi tarafından gerekse işveren tarafından feshedilmesi halinde, her iki tarafın da bildirim şartına uymasına ve ihbar tazminatı ödemesine gerek bulunmamaktadır.
-İşçiyi işe başlatırken ister deneme süresi belirlensin isterse belirlenmesin, işçinin sigortalılığı açısından hiçbir istisna yoktur. Bu nedenle, işçinin deneme süresi içerisine, mutlaka sigortalılığının sağlanması gerekmektedir.
-Deneme süresinde olan işçilerin, ücretleri, fazla mesaileri, yol ve yemek ücreti gibi tüm haklarının da eksiksiz ödenmesi gerekmektedir.
-İşçinin deneme süresinin sonrasında, işyerinde çalışmaya devam etmesi durumunda, işçinin yıllık izin, kıdem tazminatı gibi hakları hesaplanırken deneme süreside dahil edilerek ilk çalışmaya başlangıç tarihinden itibaren hesaplanması gerekmektedir.
Konuyu özetlememiz gerekirse, deneme süresi iş kanunuyla işçi ve işverene tanınmış isteğe bağlı özel bir haktır. Deneme süresi, toplu iş sözleşmesi uygulanan işyerleri hariç, 2 ay veya daha az olarak işçi ve işveren arasında mutabakat sağlanarak belirlenebilir. Deneme süresi mutlaka yazlı iş sözleşmesi düzenlenerek belirlenmeli ve taraflar arası imza altına alınmalıdır. Deneme süresi, işverene, işçinin işe ve işyerine uyumunu ölçülmesini ve memnun kalmaması halinde işçinin iş akdini feshetmesi kolaylığını sağlamaktadır. Deneme süresi, işçi açısından da iş ortamı ve çalışma şartlarının deneyimlenmesi, memnun kalmaması halinde işverenle olan iş akdini feshetmesi kolaylığını sağlamaktadır. Bunun dışında deneme süresi işçinin sosyal güvenliği, alacağı ücretler ve kullanacağı izinler hakkında hiçbir istisna içermemektedir.
Şerafettin YILDIZ
